سنگ نمک برای بسیاری از افراد ابزاری کارآمد و مؤثر در برابر چشم زخم است. البته چشم زخم مختص به فرهنگ ما نیست و مردم بسیاری از کشورهای دنیا و از دیرباز معتقد بودند که چشم زخم باعث بدشانسی یا اتفاق ناگوار برای جان و مال آنها میشود و برای دفع این بلا تمهیداتی میاندیشیدند که سنگ نمک یکی از آنها است.
در فرهنگ ایرانی چشم زخم تاریخچهای طولانی دارد و راهحلهای مختلفی هم برای آن در نظر گرفته میشود. کارهایی از قبیل شکستن تخممرغ، دود کردن اسپند، خرید سنگ نمک و قراردادن آن در جیب لباس، آویزان کردن مهرههایی به رنگ آبی یا نصب برخی دعاهای خاص برای پیشگیری از چشمِ شور، بهصورت کاشی نوشت یا تابلو در خانههای ایرانی بهشدت رایج است.
ریشههای تاریخی چشم زخم را باید در زندگی اجدادِ کشاورز و دامدار خود جستوجو کنیم. خردهفرهنگهایی که هنوز هم بسیاری از آنها همچنان پابرجاست. بر اساس این باور عامه شوری چشم فقط جان انسانها را هدف قرار نمیدهد، حیوانات نیز از این آسیب مصون نیستند و بعضی از کشاورزان از راهکارهای مختلفی برای مصونیت حیواناتشان از شر چشم بد استفاده میکردند.
به همین دلیل برخی دامداران وقتی تعداد شترهای گله به 1000 میرسید، چشم بهترین شتر را کور میکردند، تعداد دقیق دام خود را با بقیه در میان نمیگذاشتند یا به گردن آنها مهرههایی به رنگ آبی با طرح مدور شبیه به چشم آویزان میکردند.
در سرزمینهای عرب و بهویژه شمال افریقا، زنان و مردان صورت خود را با نقاب میپوشاندند تا از چشم زخم در امان باشند. چرا که واژه «حجاب» در عربی به معنای دافع چشم زخم است.
در گذشته برخی خانوادهها دیوار بیرونی منزل را به عمد تزیین یا رنگآمیزی نمیکردند تا محقر و نامرتب به نظر برسد یا موهای دختران را از ته میتراشیدند یا حتی فرزندان را با القاب نامناسب صدا میزدند تا به گمان خودشان آنها را از شر چشم بد حفظ کنند. برخی نیز شادی و موفقیت خود را با دیگران در میان نمیگذاشتند تا مبادا چشم بخورند.
باور به چشم زخم پدیدهای جهانی بهحساب میآید و مردمان از هر فرهنگ، قبیله، دین و آیین به آن معتقد بودند و برای آن خاستگاه و منشأ خاصی متصور بودهاند. اما به نظر میرسد که در همه جوامع کودکان و حیوانات کوچک، زنان زیبارو، مادران و افراد هنگام شادی و سرور، نسبت به سایرین آسیبپذیرترند.
در ترکیه سالهاست که برای نوزاد تازه متولدشده چشم نظر هدیه میبرند. در ایران نیز به نوزادان گردنبند و برخی ادعیه هدیه میدهند. اتومبیلی که تازه خریده شده یا مکان تازه افتتاحشده را به خون ماکیان یا گوسفند قربانی شده میآلایند تا از چشم بد مصون باشد.
در گذشته باور عمومی بر این بود که افراد چشم آبی، مو بور، ابرو پیوسته یا ظاهری که با عموم متفاوت بود را به شور چشمی متهم میکردند و پشت سر این افراد اسپند دود میکردند یا دعا میخواندند تا اثر شوری چشم این افراد را خنثی کنند.
با همه اینها هنوز مطالعات علمی به طور ویژه وجود چشم زخم یا کاربرد هر چیزی برای مصونیت در برابر آن را تایید نکرده است. البته سنگ نمک خواص حیرتانگیزی دارد که بسیاری از آنها در پژوهشهای مختلف علمی اثبات شده است.